Tina Farifteh deed mee aan het International Talent Program van BredaPhoto Festival. Haar foto’s van onschuldige luchten vertellen een gruwelijk verhaal.
Daar zijn ze. Niet te missen. Op blokken van ruim 8 meter breed en 3 meter hoog in één van de bedrijfshallen van de voormalige machinefabriek Backer en Rueb in Breda. De Killer Skies van de Nederlands-Iraanse fotografe Tina Farifteh. Onschuldige luchten die een gruwelijk verhaal vertellen. Een verhaal dat verteld moet worden, vindt Tina. ‘Met mijn expositie op BredaPhoto Festival zet ik hopelijk veel mensen aan het denken.’
Het is nog maar enkele jaren geleden dat Tina Farifteh haar eerste fotocamera kocht – voor een overland reis naar Mongolië. ‘Mijn camera geeft me een legitieme reden om iets met mijn nieuwsgierigheid te doen’, vertelt ze. ‘Om ergens naar binnen te lopen en door te vragen. Bovendien kan ik via mijn foto’s met anderen delen wat me bezighoudt. Kennisdeling is belangrijk voor me.’
Foto’s maken en onderzoek doen: voor Tina hoort het bij elkaar. ‘Mijn startpunt is altijd een bepaalde fascinatie of frustratie.’ In het geval van Killer Skies waren het haar medereizigers op hun mobiele telefoons die haar aandacht trokken – in de trein van woonplaats Amsterdam naar Den Haag, waar ze aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK) studeert. ‘Dat je je op de ene plek bevindt, maar dat je gedachten ergens anders zijn en wat je met je handen doet ergens anders impact heeft, dat fascineerde me. Wat betekent dat voor hoe mensen met elkaar omgaan? Wat betekent het voor de maatschappij?’
Naar de lucht boven Amsterdam of Den Haag kijkt ze dan nog volkomen onbevangen.
‘Ik ben kinderen die gamen gaan observeren; hun handen gaan fotograferen. Jonge kinderen spelen al behoorlijk agressieve spellen, merkte ik. En zodra ze beginnen te schieten, lijkt hun persoonlijkheid te veranderen.’ Via de schietende kinderen komt ze bij de professionals terecht. Ze bekijkt filmpjes van piloten in Apache-gevechtshelikopters en leest over militairen die gewapende drones besturen.
Als Tina zich verdiept in Amerikaanse drone-aanvallen op Afghanistan, komt ze tot een schokkende ontdekking. ‘Ik kwam erachter dat zeventien jaar na het begin van deze drone-oorlog er nog eens in de vier dagen een aanval wordt gepleegd. En dat ook in andere landen regelmatig drone-aanvallen plaatsvinden. Dat wist ik niet, en toen ik mensen in mijn omgeving ernaar vroeg, bleken ook zij niet op de hoogte. De VS geven toe dat dit gebeurt, maar het is enorm moeilijk om informatie over individuele aanvallen te vinden: wanneer was er een aanval, en hoeveel slachtoffers vielen daarbij? Dat triggerde me zo dat ik besloot om me hierop te focussen.’
Het begin van dit project valt samen met de eerste pitchrondes voor het International Talent Program van BredaPhoto Festival, waar de tweedejaarsstudenten van de KABK (net als studenten van zeven andere Europese academies) aan kunnen deelnemen. Het thema van deze achtste editie van het festival: To Infinity and Beyond, oftewel: wat is de invloed van de wetenschap op ons leven? Tina: ‘Ik was nieuwsgierig naar hoe zo’n pitch gaat en hoe anderen op mijn werk zouden reageren. En omdat mijn onderzoek goed bij het thema paste, besloot ik me op te geven. Dat ik door zou mogen naar de volgende pitchronde, had ik absoluut niet verwacht.’
Tina Farifteh is geboren in Iran. Op haar dertiende verhuist ze naar Nederland. De oorlog met Irak herinnert ze zich wel, maar wat er werkelijk speelt, realiseert ze zich pas later; ze heeft een prima jeugd in Teheran. Wel leert ze al jong dat de wereld groter is dan je woonplaats. En dat je altijd maar over een stukje van de waarheid beschikt: ‘In mijn Iraanse schoolboeken werden totaal andere verhalen verteld dan in mijn Nederlandse boeken.’ Je waarheid is afhankelijk van je perspectief – daar is ze zich ook als ze foto’s maakt sterk van bewust. Vaak gaat haar werk over de invloed van politieke systemen op het ‘gewone leven’ van mensen. Maar haar uitgangspunt is in veel gevallen persoonlijk: wat doet dit met mij?
Ze lacht als ze vertelt over haar eerste foto’s voor haar killer-drones project. ‘Wat zou ik doen als ik in één van die landen zou wonen en zou weten dat er eens in de vier dagen vanuit de lucht een aanval komt, vroeg ik me af. Ik maakte een soort camouflagepak en fotografeerde mezelf in de studio. En ik probeerde mijn vriend te verstoppen in het bos. Die foto’s heb ik bij mijn eerste pitch gepresenteerd. Vage, analoge foto’s waarbij je niet zeker weet of er nu wel of niet iemand opstaat.’ Wat opvalt als ze de foto’s bekijkt die ze heeft gemaakt: elk rolletje bevat wel een paar foto’s van luchten. ‘Blijkbaar keek ik onbewust heel vaak omhoog, omdat ik met die dreiging vanuit de lucht bezig was.’ Op één rolletje staan zelfs alleen maar luchten – hele mooie en tegelijkertijd heel dreigende luchten. Tina besluit uit te zoeken of er op de dag dat ze deze foto’s maakte een drone-aanval heeft plaatsgevonden. Dat blijkt zo te zijn: op die twaalfde oktober in 2017 vond er een aanval plaats in de provincie Kunar in Afghanistan. Er vielen twintig doden.
Vanaf die dag kijkt ze nooit meer onbevangen naar de lucht.
Het zijn deze foto’s die Tina Farifteh presenteert bij haar tweede pitch voor BredaPhoto Festival. Ze vindt het gedurfd dat de curatoren van BredaPhoto haar op basis van een concept selecteren voor de derde pitchronde, die zal plaatsvinden op LUCA School of Arts in Brussel. ‘Want een kant-en-klaar project had ik nog niet. Alleen dat plan om elke dag de lucht te fotograferen en later uit te zoeken of er op die dag aanvallen zijn geweest. Niet alleen om te visualiseren hoe vaak dit gebeurt, maar ook om de link te leggen met ons, die naar de lucht kijken en daarvan kunnen genieten.’
Het wordt haast een ritueel. Gedurende drie maanden maakt ze elke ochtend een foto van de lucht, om later in de databases van het Londense Bureau of Investigative Journalism op te zoeken of er die dag ergens op de wereld een drone-aanval heeft plaatsgevonden. Ze noteert data en geschatte aantallen slachtoffers.
Samen met nog negenenveertig andere studenten presenteert ze in april van dit jaar haar werk in Brussel. Slechts vijftien studenten worden geselecteerd: hun werk zal worden geëxposeerd op BredaPhoto Festival. Tina is er één van. ‘Elke keer als ik door was naar een volgende ronde was ik dankbaar’, zegt ze. ‘Dat bood me immers de kans om dit verhaal aan weer een andere groep mensen te vertellen.’ Dat haar werk nu op BredaPhoto Festival wordt getoond vindt ze ‘helemaal te gek’. ‘Want het betekent dat ik nóg meer mensen bereik.’ Mensen aan het denken zetten, dat is wat ze met haar Killer Skies voor ogen heeft. Het is waarom ze luchten laat zien in plaats van bijvoorbeeld kapotgeschoten huizen. ‘Ik wil mensen niet voorschrijven wat ze moeten denken. Ik wil hen prikkelen om bij zichzelf te rade te gaan en kritische vragen te stellen: Wat vinden we ervan dat dit gebeurt, terwijl we hier nauwelijks iets vanaf weten? Wat betekent deze technologie voor de toekomst van oorlogsvoering? Kun je zulke eenzijdige acties überhaupt oorlog noemen?’
Acht weken voordat BredaPhoto Festival van start gaat, stuurt Tina haar foto’s en data naar Breda. Maar niet voordat ze alle data nog eens heeft gecheckt. Als ze de geschatte aantallen slachtoffers bij elkaar optelt, wordt ze opnieuw hevig geraakt door de omvang van deze eenzijdige oorlog. Ook de dagen hierna maakt ze nog foto’s van de lucht. Tina: ‘Ik moest daar echt van afkicken. Nu pas realiseerde ik me wat voor impact dit op me heeft gehad. Ik kan nog steeds niet ‘gewoon’ naar de lucht kijken.’
Er is dan ook een kans dat het project een vervolg krijgt. ‘Waar ik nieuwsgierig naar ben: wat doet het hebben van dergelijke kennis met je? Ik heb altijd enorm kunnen genieten van luchten. Nu kan ik dat niet meer.’ Daarbij vindt ze het bizar dat de aanvallen door blijven gaan, terwijl de informatieverstrekking achterblijft. ‘Bovendien ben ik benieuwd naar hoe deze technologie en manier van oorlogsvoering zich verder gaan ontwikkelen.’
Maar eerst is er BredaPhoto Festival. Tina is ‘enorm trots’ en vertelt enthousiast over de manier waarop de tentoonstelling is ingericht en haar foto’s worden gepresenteerd - in een ruimte die perfect bij haar werk past en een opstelling die helpt om haar verhaal krachtig over de bühne te brengen. Mensen komen naar haar toe, vertelt ze. En vragen: ‘Ben jij het meisje van de luchten?’ Om vervolgens te vertellen hoe haar werk hen aan het denken zet. Een van hen komt zelfs terug om haar háár foto’s van luchten te laten zien. ‘Ook al is het zo’n groot festival, er hangt een heel persoonlijke sfeer’, zegt Tina Farifteh. ‘Mensen voelen zich vrij om met elkaar het gesprek aan te gaan.’
Wellicht zijn die gesprekken het begin van een verandering.
BredaPhoto Festival is het grootste fotofestival van de Benelux. Een vast onderdeel van het festival, dat eens in de twee jaar plaatsvindt, is het International Talent Program. Hiervoor werkt BredaPhoto samen met acht fotoacademies in Nederland, België, Duitsland en Tsjechië.
Studenten van de acht Europese academies gaan al in september 2017 aan de slag met het thema van deze achtste editie van het festival (‘To infinity and beyond’) en krijgen feedback op hun projecten en ideeën van de curatoren van BredaPhoto. In april van dit jaar worden 50 van hen uitgenodigd voor een pitchpresentatie op LUCA School of Arts in Brussel. Volgens Tina Farifteh een inspirerende ervaring. ‘Je werk presenteren en erover praten, horen hoe andere mensen dit thema benaderen, je voortdurend verplaatsen in mensen die niks van jouw onderwerp afweten: daar leer je enorm veel van’, vertelt ze. Uiteindelijk selecteren de curatoren het werk van 15 studenten voor het festival.
Tina noemt het bijzonder dat het werk van het talent niet slechts een stukje van het festival is, maar een integraal onderdeel ervan uitmaakt. ‘BredaPhoto Festival presenteert de fotoseries en video-installaties van de topfotografen en studenten door elkaar heen. Het is aan de bezoeker om te besluiten wat hij ervan vindt.’
Met één druk op de knop kopieer je gratis de volledige tekst van dit verhaal
